Τον Ιούλιο του 2005, η Ισπανία έγινε η τρίτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Δύο δεκαετίες αργότερα, αυτή η επέτειος δεν αποτελεί μόνο μια ιστορική νίκη στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και μια ευκαιρία να αναλογιστούμε τη διαδρομή που έχουμε διανύσει —και τον δρόμο που απομένει— προς την πλήρη ισότητα για την κοινότητα LGTBIQ+ σε παγκόσμιο επίπεδο.
Όσα έχουν επιτευχθεί μέχρι τώρα αξίζουν να γιορτάζονται. Ωστόσο, απαιτούν και μια κριτική ματιά στο διεθνές πλαίσιο, καθώς η πρόοδος δεν είναι καθολική και οι οπισθοδρομήσεις, δυστυχώς, παραμένουν πραγματικότητα σε πολλές περιοχές.
Δύο δεκαετίες προόδου: Ο χάρτης της εξέλιξης
Από το 2001, όταν η Ολλανδία έγινε η πρώτη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, ένα κύμα δικαιωμάτων άρχισε να εξαπλώνεται. Μέχρι το 2024, 38 χώρες έχουν εγκρίνει τον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, ενώ πολλές άλλες έχουν σημειώσει πρόοδο σε άλλα πολιτικά δικαιώματα όπως η υιοθεσία, η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και η προστασία από διακρίσεις.
Ορισμένα σημαντικά ορόσημα:
- Η Ευρώπη έχει ηγηθεί σε μεγάλο βαθμό αυτής της μεταμόρφωσης: το Βέλγιο, η Νορβηγία, η Ισλανδία, η Γερμανία, η Γαλλία και πιο πρόσφατα χώρες με παραδοσιακά συντηρητικό υπόβαθρο όπως η Ελλάδα, η Σλοβενία και η Εσθονία έχουν ψηφίσει νόμους συμπερίληψης.
- Η Λατινική Αμερική αποτελεί περιφερειακό σημείο αναφοράς. Η Αργεντινή ήταν πρωτοπόρος το 2010, ακολουθούμενη από την Ουρουγουάη, την Κολομβία, τη Βραζιλία, τη Χιλή, τον Ισημερινό και την Κόστα Ρίκα.
- Στην Ωκεανία, η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία κατοχύρωσαν τη νομοθεσία για τον ισότιμο γάμο μέσω δημοκρατικών διαδικασιών και ισχυρής κοινωνικής κινητοποίησης.
- Η Ασία άρχισε να κάνει τα πρώτα της βήματα με την Ταϊβάν το 2019, ενώ η Ταϊλάνδη ενέκρινε τον ομόφυλο γάμο το 2024, όντας η δεύτερη ασιατική χώρα που το πράττει.
- Στην Αφρική, μόνο η Νότια Αφρική έχει νομιμοποιήσει τον γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου (από το 2006), ενώ η ποινικοποίηση συνεχίζεται σε περισσότερες από 30 χώρες της ηπείρου.
Πολύ περισσότερα από τον γάμο: Δικαιώματα που χτίζουν αξιοπρέπεια
Ο γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου αποτελεί ένα ισχυρό σύμβολο, αλλά δεν εξαντλεί τις διεκδικήσεις της κοινότητας LGTBIQ+. Πέρα από αυτόν, έχουν σημειωθεί σημαντικά βήματα σε πολλές χώρες:
- Νομική αναγνώριση των ποικίλων μορφών οικογένειας, συμπεριλαμβανομένης της από κοινού υιοθεσίας, της αυτόματης αναγνώρισης γονεϊκότητας στα ομόφυλα ζευγάρια και της πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.
- Νομοθεσίες για την ταυτότητα φύλου, που επιτρέπουν σε τρανς και μη δυαδικά άτομα να αλλάξουν όνομα και φύλο σε επίσημα έγγραφα χωρίς παθολογικά κριτήρια ή υποχρεωτικές ιατρικές επεμβάσεις.
- Προστασία από εγκλήματα μίσους, διακρίσεις στην εργασία, πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, στην εκπαίδευση ή στη στέγαση.
- Συμπεριληπτική εκπαίδευση που προάγει τη σεξουαλική και έμφυλη ποικιλομορφία στα σχολικά προγράμματα σπουδών — αν και η εφαρμογή της παραμένει ιδιαίτερα άνιση ανάλογα με την περιοχή.
Το Pride της LGTBIQ+ κοινότητας ως προπύργιο: οπισθοδρομήσεις και αντίσταση
Ωστόσο, η παγκόσμια πραγματικότητα είναι μακριά από ομοιογενή εικόνα. Ενώ ορισμένες χώρες σημειώνουν πρόοδο, άλλες κινούνται προς τα πίσω. Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει:
- Αυξανόμενη ποινικοποίηση σε χώρες όπως η Ουγκάντα, η Νιγηρία, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και η θανατική ποινή εξετάζεται για ομοφυλοφιλικές σχέσεις.
- Θεσμική ρητορική μίσους: κυβερνήσεις που προωθούν νόμους κατά της “LGTBIQ+ προπαγάνδας”, όπως στην Ουγγαρία ή την Πολωνία, ή απαγορεύσεις εκπαιδευτικού ή πολιτιστικού περιεχομένου.
- Αντι-τρανς νόμοι στις ΗΠΑ, όπου αρκετές πολιτείες έχουν περιορίσει την πρόσβαση των τρανς ατόμων σε ορμονικές θεραπείες, δημόσια αποδυτήρια ή αθλητικούς αγώνες.
- Αυξανόμενη κοινωνική βία, συμπεριλαμβανομένων επιθέσεων, δολοφονιών και αστυνομικής καταδίωξης σε πολλές χώρες, ακόμα και μέσα σε δημοκρατίες που προστατεύονται τυπικά από το νόμο.
Αυτό το πλαίσιο δείχνει ότι τα κεκτημένα δικαιώματα δεν είναι τελικά. Απαιτούν επαγρύπνηση, κινητοποίηση και ενεργές δημόσιες πολιτικές για να διατηρηθούν.
Τι πρέπει ακόμα να επιτευχθεί;
Σε αυτήν την επέτειο, είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε ότι η πορεία προς την πλήρη ισότητα παραμένει ατελής. Μεταξύ των βασικών παγκόσμιων προκλήσεων είναι:
- Η καθολική αποποινικοποίηση: περισσότερες από 60 χώρες εξακολουθούν να ποινικοποιούν τις ομόφυλες σχέσεις.
- Η νομική αναγνώριση των τρανς, μη δυαδικών και ίντερσεξ ατόμων: σε πολλές περιοχές απαιτείται ακόμη στείρωση, ψυχιατρικές αξιολογήσεις ή μακροχρόνιες δικαστικές διαδικασίες για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.
- Η προστασία από τις διακρίσεις: μόνο 11 χώρες παγκοσμίως απαγορεύουν ρητά τις διακρίσεις βάσει σεξουαλικού προσανατολισμού και/ή ταυτότητας φύλου σε όλους τους τομείς.
- Η ισότιμη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη: από τις ορμονικές θεραπείες μέχρι την απαλλαγμένη από προκαταλήψεις ψυχική υγειονομική φροντίδα, καθώς και το δικαίωμα σε ιατρική φροντίδα χωρίς διακρίσεις.
- Η ορατότητα και εκπροσώπηση: στα μέσα ενημέρωσης, στους χώρους εργασίας, στην πολιτική και στην εκπαίδευση υπάρχει ακόμα σαφής υποεκπροσώπηση ατόμων LGTBIQ+ σε ηγετικούς ρόλους.
Το Pride δεν είναι απλά μια γιορτή, αλλά ένα πολιτικό γεγονός.
Είκοσι χρόνια μετά τη νομιμοποίηση του γάμου μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου στην Ισπανία, είναι ώρα να γιορτάσουμε την αγάπη, την αξιοπρέπεια και την ισότητα. Αλλά και να κοιτάξουμε πέρα από τα σύνορα: υπάρχουν ακόμα όσοι δεν μπορούν να ζήσουν ελεύθερα τον προσανατολισμό ή την ταυτότητά τους, δικαιώματα που απειλούνται, και νέες γενιές που αξίζουν να μεγαλώσουν σε έναν κόσμο χωρίς φόβο.
Η ισότητα δεν είναι προορισμός, είναι συλλογική κατασκευή. Και κάθε Pride μας θυμίζει ότι τα δικαιώματα κατακτώνται, υπερασπίζονται και επεκτείνονται — μαζί, κάθε μέρα.