Στον χώρο της ψυχολογίας, πολλοί θεραπευτές παρατηρούν μια κοινή δυσκολία σε άτομα κάθε ηλικίας και φύλου: την ικανότητα να εκφράζεσαι με σαφήνεια, άμεσα και με σεβασμό – τόσο προς τους άλλους όσο και προς τον εαυτό σου. Αυτή η δεξιότητα, γνωστή ως διεκδικητικότητα, είναι ουσιαστική για τη συναισθηματική ισορροπία και την ανάπτυξη υγιών, αυθεντικών σχέσεων.
Η διεκδικητικότητα είναι κάτι πολύ περισσότερο από το να ξέρεις πώς να λες «όχι». Είναι ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνείς, σεβόμενος τα δικά σου δικαιώματα, τις ανάγκες και τα συναισθήματά σου – χωρίς να αγνοείς τα δικαιώματα των άλλων. Με άλλα λόγια, σημαίνει να βρίσκεις τη χρυσή τομή ανάμεσα στην παθητικότητα (όταν σωπαίνεις ή υποχωρείς συνεχώς για να αποφύγεις τις συγκρούσεις) και στην επιθετικότητα (όταν επιβάλλεις τη θέλησή σου χωρίς να λαμβάνεις υπόψη τους άλλους).
Γιατί η διεκδικητικότητα είναι τόσο σημαντική;
Από ψυχολογική άποψη, η διεκδικητικότητα έχει άμεσο αντίκτυπο στην αυτοεκτίμηση, τη συναισθηματική ρύθμιση και την ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων. Τα άτομα που εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με διεκδικητικότητα τείνουν να βιώνουν λιγότερο κοινωνικό άγχος, χαμηλότερο σωρευμένο άγχος και μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικής αυτονομίας.
Στη θεραπεία, είναι συνηθισμένο και για τους άνδρες και για τις γυναίκες να εκφράζουν απογοήτευση για το ότι παραμένουν σιωπηλοί σε καταστάσεις όπου ήθελαν να μιλήσουν, να μην ξέρουν πώς να θέσουν όρια ή να αισθάνονται ένοχοι όταν εκφράζουν τις ανάγκες τους. Αυτές οι εμπειρίες επηρεάζουν την συναισθηματική ευημερία και συχνά επαναλαμβάνονται σε διαφορετικούς τομείς της ζωής: ρομαντικές σχέσεις, οικογένεια, εργασία ή φιλίες.
Η διεκδικητικότητα δεν είναι εγωισμός
Μια συχνή παρανόηση είναι να συσχετίζεται η διεκδικητικότητα με τον εγωισμό ή την ψυχρότητα. Τίποτα δεν απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Το να είσαι διεκδικητικός δεν σημαίνει ότι είσαι αδιάφορος — σημαίνει ότι επικοινωνείς με σεβασμό, τόσο προς τον εαυτό σου όσο και προς τους άλλους.
Ένα ξεκάθαρο παράδειγμα είναι όταν σου ζητούν να αναλάβεις επιπλέον καθήκοντα στη δουλειά. Αν απαντήσεις παθητικά, θα πεις «ναι» από φόβο απόρριψης. Αν απαντήσεις επιθετικά, θα αντιδράσεις με θυμό ή περιφρόνηση. Αν όμως απαντήσεις με διεκδικητικότητα, μπορείς να πεις:
«Εκτιμώ την εμπιστοσύνη σου, αλλά αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να αναλάβω περισσότερες ευθύνες χωρίς να επηρεαστεί η απόδοσή μου. Προτιμώ να κάνω καλά αυτά που ήδη χειρίζομαι.»
Αυτού του είδους η απάντηση όχι μόνο προστατεύει την ψυχική σου ευημερία — αλλά χτίζει και μια πιο ειλικρινή και ξεκάθαρη επικοινωνία.
Συνέπειες της έλλειψης διεκδικητικότητας
Όταν δεν εξασκείς τη διεκδικητικότητα, αντιμετωπίζεις συνέπειες που εμφανίζονται τόσο σε συναισθηματικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Μερικές από τις πιο συχνές είναι:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση ότι είσαι “αόρατος”.
- Συνεχής ενοχή όταν εκφράζεις τις απόψεις σου.
- Συσσώρευση θυμού, απογοήτευσης ή αγανάκτησης.
- Ανισόρροπες σχέσεις, όπου εσύ υποχωρείς και ο άλλος επιβάλλεται.
- Άγχος επειδή δεν ξέρεις πώς να πεις αυτό που σκέφτεσαι χωρίς να προκαλέσεις σύγκρουση.
Αυτές οι καταστάσεις επηρεάζουν τόσο άντρες όσο και γυναίκες και μπορούν να διαρκέσουν για χρόνια, αν δεν τις αντιμετωπίσεις συνειδητά.
Μπορείς να μάθεις να είσαι διεκδικητικός;
Ναι. Η διεκδικητικότητα είναι μια κοινωνική και συναισθηματική δεξιότητα που μπορείς να μάθεις και να εξασκήσεις σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής. Δεν είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας. Δες παρακάτω μερικά χρήσιμα εργαλεία για να ξεκινήσεις να την αναπτύσσεις:
- Αναγνώρισε τα δικά σου συναισθηματικά δικαιώματα
Έχεις το δικαίωμα να εκφράζεις τις απόψεις σου, να νιώθεις συναισθήματα, να κάνεις αιτήματα, να λες “όχι” και να παίρνεις αποφάσεις χωρίς ενοχές. Η αναγνώριση αυτού του εσωτερικού δικαιώματος είναι το πρώτο βήμα προς μια υγιή επικοινωνία.
- Χρησιμοποίησε δηλώσεις με “εγώ”
Αντί να κατηγορείς με φράσεις όπως “ποτέ δεν με ακούς”, είναι προτιμότερο να εκφράζεσαι με τρόπο όπως “νιώθω ότι με αγνοείς όταν μιλάω και δεν παίρνω καμία απάντηση”.
- Αποδέξου ότι οι διαφωνίες είναι μέρος της ζωής
Η διεκδικητικότητα δεν σημαίνει ότι πρέπει πάντα να φτάνεις σε συμφωνία, αλλά ότι μπορείς να εκφράσεις τη δική σου οπτική χωρίς φόβο ή επιβολή.
- Παρατήρησε τη μη λεκτική επικοινωνία
Ο τόνος της φωνής, οι χειρονομίες και η στάση του σώματος είναι εξίσου σημαντικά με τις λέξεις. Όταν η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία συμφωνούν μεταξύ τους, η διεκδικητικότητά σου γίνεται πιο ισχυρή.
- Ζήτησε βοήθεια όταν χρειάζεται
Μερικές φορές, τα συναισθηματικά εμπόδια που σε εμποδίζουν να είσαι διεκδικητικός έχουν βαθύτερες ρίζες: φόβο απόρριψης, τραύμα, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να σε βοηθήσει ουσιαστικά.
Διεκδικητικότητα και αμοιβαίος σεβασμός
Η διεκδικητικότητα σου επιτρέπει να χτίσεις σχέσεις βασισμένες στον αμοιβαίο σεβασμό. Κανείς δεν επιβάλλεται και κανείς δεν υποχωρεί. Αυτή η μορφή επικοινωνίας δημιουργεί πιο αυθεντικούς δεσμούς, όπου κάθε άτομο μπορεί να ακουστεί και να εκτιμηθεί χωρίς να θυσιάσει την ταυτότητά του ή την ψυχική του υγεία.
Η ενσωμάτωση της διεκδικητικότητας δεν βελτιώνει μόνο την επικοινωνία σου, αλλά σου επιτρέπει να ζεις με μεγαλύτερη ελευθερία, ακεραιότητα και συναισθηματική ισορροπία. Η ανάπτυξη αυτής της δεξιότητας είναι μια πράξη θάρρους και αυτοαγάπης που μεταμορφώνει βαθιά τον τρόπο με τον οποίο σχετίζεσαι με τον κόσμο.