Η ψηφιακή υπευθυνότητα είναι μια έννοια όλο και πιο απαραίτητη για να διασφαλίζεται η υγιής συνύπαρξη στα διαδικτυακά περιβάλλοντα. Δεν αφορά μόνο την αποφυγή του διαδικτυακού εκφοβισμού ή της ρητορικής μίσους, αλλά την κατανόηση ότι οι ψηφιακές σου πράξεις, όσο μικρές κι αν φαίνονται, έχουν συνέπειες για τη συλλογική ευημερία και την κοινωνική υγεία.
Ζούμε σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο. Στην τσέπη σου, στο σπίτι και στη δουλειά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μέρος της καθημερινότητας. Μοιράζεσαι ιδέες, συναισθήματα, εικόνες, απόψεις… μερικές φορές με το πραγματικό σου όνομα και άλλες πίσω από την ασπίδα της ανωνυμίας. Αλλά τι συμβαίνει όταν ξεχνάς ότι στην άλλη πλευρά της οθόνης υπάρχουν κι άλλοι πραγματικοί άνθρωποι;
Τι είναι η ψηφιακή υπευθυνότητα;
Η ψηφιακή υπευθυνότητα αναφέρεται στη συνειδητή, με σεβασμό και ηθική χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών, ειδικά σε περιβάλλοντα όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα φόρουμ, τα σχόλια στα μέσα ή οι πλατφόρμες βίντεο. Περιλαμβάνει το να ενεργείς με ενσυναίσθηση, κριτική σκέψη και ευγένεια, τόσο όταν μοιράζεσαι περιεχόμενο όσο και όταν αλληλεπιδράς με άλλους.
Πολλές μελέτες στην κοινωνική ψυχολογία και την ψηφιακή επικοινωνία, όπως αυτές που δημοσιεύονται από την αμερικανική ψυχολογική ένωση (APA), δείχνουν ότι ο τρόπος που συμπεριφέρεσαι στο διαδίκτυο μπορεί να επηρεάσει άμεσα την αντίληψη της πραγματικότητας, τη συναισθηματική κατάσταση των συμμετεχόντων και τη συνοχή της κοινωνίας.
Γι’ αυτό, το να αναλαμβάνεις την ψηφιακή σου ευθύνη είναι βασικό για να ενισχύεις εικονικούς χώρους όπου κυριαρχούν ο σεβασμός, η αλήθεια και η συλλογική συναισθηματική υγεία.
Η ανωνυμία δεν σημαίνει ασυλία
Ένας από τους λόγους που πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ελεύθεροι να εμπλακούν σε επιθετική ή ανεύθυνη συμπεριφορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η φαινομενική ανωνυμία. Όμως, το γεγονός ότι δεν παρουσιάζουμε τον εαυτό μας με τα πραγματικά μας ονόματα δεν μας απαλλάσσει από τις συνέπειες των λόγων ή των πράξεών μας.
Η ψηφιακή υπευθυνότητα σημαίνει επίσης το να μην κρυβόμαστε πίσω από την ανωνυμία για να προσβάλλουμε, να παραπληροφορούμε ή να χλευάζουμε άλλους. Έρευνα από το Oxford Internet Institute δείχνει ότι η ανωνυμία μπορεί να ενισχύσει την αντιανθρώπινη συμπεριφορά αν δεν υπάρχει εσωτερικευμένη ηθική συνείδηση. Ωστόσο, όταν υπάρχει δέσμευση στην αλήθεια και την ενσυναίσθηση, η ανωνυμία μπορεί ακόμη και να ενθαρρύνει τη θετική συμμετοχή από ανθρώπους που διαφορετικά θα ένιωθαν ευάλωτοι.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζουν επίσης την ψυχική υγεία
Όλο και περισσότερες μελέτες συνδέουν την ανεύθυνη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με αρνητικές συνέπειες για την ψυχική υγεία, τόσο για εκείνους που υποφέρουν από επιθέσεις ή έκθεση όσο και για εκείνους που τις διαπράττουν. Το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ έχει επισημάνει ότι οι τοξικές διαδικτυακές συμπεριφορές συμβάλλουν στην ανησυχία, την απομόνωση και την κατάθλιψη, ιδιαίτερα μεταξύ εφήβων και νέων ενηλίκων.
Η προώθηση της ενεργής ψηφιακής υπευθυνότητας (όπως η αποφυγή συνεχούς κριτικής, καταστροφικών σχολίων ή διάδοσης φημών) είναι μια πράξη φροντίδας για τους άλλους, αλλά και για τον εαυτό μας. Ένα υγιές ψηφιακό περιβάλλον μειώνει την συναισθηματική ένταση, ενισχύει τις αυθεντικότερες σχέσεις και βελτιώνει την ποιότητα του χρόνου που περνάμε διαδικτυακά.
Μαθαίνοντας τη ψηφιακή ιθαγένεια
Ακριβώς όπως μαθαίνουμε κοινωνικούς κανόνες για τη ζωή εκτός διαδικτύου, είναι απαραίτητο να αποκτούμε δεξιότητες για να ενεργούμε ηθικά και υπεύθυνα στον διαδικτυακό κόσμο. Η ψηφιακή υπευθυνότητα θα πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία, αλλά να συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής.
Τα σχολεία, οι οικογένειες, οι επιχειρήσεις, τα μέσα και οι τεχνολογικές πλατφόρμες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην προώθηση αυτών των αξιών. Όμως, ο καθένας μπορεί να δράσει: σκέψου πριν μοιραστείς, επαλήθευσε τις πηγές, ανέφερε το τοξικό περιεχόμενο ή απλώς στήριξε περιεχόμενο που προάγει τον σεβασμό και την ένταξη.
Μικρές ατομικές πράξεις μπορούν να δημιουργήσουν μεγάλες συλλογικές επιπτώσεις.
Ασκώντας θετική επιρροή
Δεν χρειάζεται να έχεις χιλιάδες ακολούθους για να είσαι μια επιδραστική προσωπικότητα. Όλοι βρισκόμαστε στα περιβάλλοντά μας: στις ομάδες WhatsApp, τα προσωπικά δίκτυα και τις οικογένειες μας. Χρησιμοποιώντας αυτήν την επιρροή με ψηφιακή υπευθυνότητα, μπορούμε να βοηθήσουμε στη βελτίωση του κοινωνικού κλίματος, στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και στη στήριξη αξιόλογων σκοπών.
Υποστηρίζοντας φιλανθρωπικά έργα, αναδεικνύοντας καλές πρακτικές ή απλώς διαδίδοντας επαληθευμένη γνώση, συμβάλλουμε στη δημιουργία μιας πιο συνειδητοποιημένης και υγιούς ψηφιακής κοινότητας.
Πώς να εξασκούμε την ψηφιακή υπευθυνότητα στην καθημερινή ζωή;
Ορίστε μερικές απλές και αποτελεσματικές οδηγίες:
- Σκέψου πριν δημοσιεύσεις: Μπορεί αυτό που πρόκειται να μοιραστείς να βλάψει, να μπερδέψει ή να παραπληροφορήσει;
- Επαλήθευσε τις πηγές: Πριν προωθήσεις ειδήσεις ή δεδομένα, βεβαιώσου ότι είναι αξιόπιστα.
- Σεβάσου τον χρόνο και τα συναισθήματα των άλλων: Δεν είναι πάντα απαραίτητο να έχεις άποψη ή να αντιδράς.
- Ανάφερε επιβλαβές περιεχόμενο: Αντί να εμπλέκεσαι σε καταστροφικές συζητήσεις, χρησιμοποίησε τα εργαλεία αναφοράς.
- Προώθησε την ευημερία: Μοίρασε χρήσιμους πόρους, υποστηρικτικά μηνύματα ή εμπνευσμένο περιεχόμενο.
Όλοι εμείς χτίζουμε το διαδίκτυο
Η ψηφιακή υπευθυνότητα δεν είναι ένας κανόνας που έχει καθοριστεί σε πέτρα, αλλά μια στάση: η διάθεση να συνεισφέρουμε σε ένα πιο σεβαστό, δημιουργικό και ενσυναισθητικό περιβάλλον στο διαδίκτυο.
Σε έναν κόσμο όπου το εικονικό και το πραγματικό γίνονται ολοένα και πιο αλληλένδετα, το να φροντίζουμε τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σημαίνει επίσης να φροντίζουμε τους γύρω μας. Γιατί κάθε ανάρτηση, κάθε σχόλιο, κάθε κλικ μπορεί να είναι μέρος του προβλήματος ή της λύσης.
Και εσύ, πώς ασκείς την ψηφιακή σου υπευθυνότητα;